ලුණු යනු ජීව විද්යාත්මක අවශ්යතාවයකි, නමුත් පුරාණ ශිෂ්ටාචාරයන් සඳහා එය වෙළඳාමේ සහ පැවැත්මේ පදනමක් විය. ශ්රී ලංකාවේ ලුණු ප්රවාහනයේ ඉතිහාසය ගල් යුගය දක්වා දිව යන පුදුම සහගත ලෙස දියුණු සම්පත් කළමනාකරණ ජාලයක් හෙළි කරයි.
පුරාණයේ සුදු රත්තරන්
‘සුදු රත්තරන්’ ලෙස හැඳින්වූ ලුණු ආහාර රස ගැන්වීමට පමණක් නොව, නිවර්තන දේශගුණයක් තුළ මස් හා මාළු කල් තබා ගැනීමටද අත්යවශ්ය විය. එය ආයුර්වේද වෛද්ය විද්යාවේ ද තීරණාත්මක අංගයක් විය. දිවයිනේ වියළි වෙරළබඩ කලාප, විශේෂයෙන්ම හම්බන්තොට සහ පුත්තලම, මුහුදු ජලය හිරු එළියට වාෂ්ප වී පිරිසිදු ස්ඵටික ලුණු ඉතිරි වන ස්වභාවික ලුණු ලේවා (lewayas) සපයන ලදී.
බලංගොඩ සම්බන්ධය
විශේෂයෙන් සඳහන් කළ යුතු කරුණක් නම්, බෙලිලෙන ගුහාවේ පුරාවිද්යාත්මක සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ බලංගොඩ මානවයා (පූර්ව ඓතිහාසික මානවයන්) මීට වසර 27,000 කට පෙර සිටම වෙරළබඩ ප්රදේශවලින් ලුණු මධ්යම කඳුකරයට ප්රවාහනය කර ඇති බවයි. මෙය දඩයම්-එකතුකරන්නන්ගේ සමාජ පිළිබඳ අපගේ අවබෝධයට අභියෝග කරන සංවිධානාත්මක සංචරණ මට්ටමක් සහ සැලසුම් කිරීමක් ඇඟවුම් කරයි. ඔවුන් සම බෑග්වල හෝ වියන ලද කූඩවල ලුණු රැගෙන, මෙම අත්යවශ්ය ඛනිජය ඔවුන්ගේ අභ්යන්තර ගුහාවලට ගෙන ඒම සඳහා ඝන වැසි වනාන්තර හරහා ගමන් කරන්නට ඇත.
වෙළඳාම සහ බදුකරණය
අනුරාධපුර රාජධානිය වන විට ලුණු රාජ්ය පාලනය යටතේ පැවති භාණ්ඩයක් බවට පත්ව තිබුණි. රජවරුන් එහි වටිනාකම හඳුනාගෙන එහි නිෂ්පාදනයට හා ප්රවාහනයට බදු පැනවූහ. ලුණු වෙළඳාම දුරස්ථ වෙරළබඩ ගම්මාන කාර්යබහුල අගනුවර සමඟ සම්බන්ධ කළ අතර, දිවයින පුරා විහිදුණු ආර්ථික අන්තර්ක්රියා ජාලයක් නිර්මාණය කළේය.