දුටුගැමුණු හෙවත් ගාමිණී අභය රජතුමා ලාංකීය ඉතිහාසයේ අග්රගණ්ය රජෙකි. එතුමාව දුට්ඨගාමිණී අභය යන නමින් ද හැඳින්වේ. ක්රි.පූ 161 සිට ක්රි:පූ 137 දක්වා කාලය තුල ලංකාව පාලනය කළ මෙතුමා රජරට පාලකයාව සිටි ආක්රමණික එළාර රජ පරදා චෝළ අධිරාජ්යයෙන් ලාංකීය ජනතාව රැක ගත්හ. ඔහුගේ ප්රධාන අරමුණ වූයේ බුද්ධාගමේ චිරස්ථිතිය තහවුරු කිරීමයි. මොහුට දස මහා යෝධයෝ සිටියෝ ය. ඔවුන් “සුරනිමල, මහාසෝන, ගෝඨයිම්බර, ථේරපුත්තාභය, භරණ, වේළුසුමන, ලභියවසභ, ඛංඡදේව, පුස්සදේව, නන්දිමිත්ර” වේ.
මුල් අවධිය සහ පවුල් පසුබිම
මහාවංශයට අනුව දුටුගැමුණු රජුගේ කථා වෘත්තය සඳහා පරිච්ඡේද 11ක් වෙන් කර ඇත. 22 වැනි පරිච්ඡේදයට අනුව, රජරට පුරාණ රජ පවුලකින් පැවත එන දේවානම්පියතිස්ස රජුගේ සොයුරු මහානාග රජ කල රුහුණු මාගම පාලනය කළ කාවන්තිස්ස රජු දුටුගැමුණු රජතුමාගේ පියාය. කල්යාණ පෙදෙස පාලනය කළ කැළණිතිස්ස රජුගේ දියණිය වූ විහාරමහා දේවිය ඔහුගේ මෑණියන්ය. පිය රජු කළ වරදකට දඬුවමක් ලෙස කැළණිතිස්ස රජු තම දියණිය රනින් කළ නැවක නංවා මුහුදට පා කර හරින ලදි. මෙම නැව රුහුණු රට මාගම් පෙදෙසට ගසාගෙනවිත් කාවන්තිස්ස රජුට හමු විය. පසුව කාවන්තිස්ස රජු විහාරමහා දේවියව සරණපාවා ගත්තේය. විහාරමහා දේවියට ලැබුණු පළමු වන පුතු ගාමිණී අභය ලෙසද දෙවැනි පුතු තිස්ස ලෙසද නම් කෙරිණි.
අභ්යන්තර ගැටුම්
වයස 16 වන විට ගාමිණී කුමරු තරමක් හිතුවක්කාර වුවද ශක්තිමත්, බුද්ධිමත් මෙන්ම රාජකීය නායකයෙකු විය. රජරට රජු බලයෙන් පහකිරීමේ අදහස ඇතිව ඔහු රෝහණ ප්රදේශයෙන් යුද්ධය සඳහා හමුදාවක් සංවිධානය කළේය. පසුව උතුර ආක්රමණය කිරීමේ තම අදහස පියාට කියා පෑවේය. රජු මෙම අදහසට ඉඩ නොදුන් අතර “ගඟෙන් මෙහා භූමිය ප්රමාණවත්” යැයි කීවේය. මෙහිදී පියා සහ පුතා අතර ඇතිවූ අදහස් හුවමාරුව අවසානයේ ගාමිණිට - දුෂ්ඨ ගාමිණි ලෙස නමක් පටබැඳුණු අතර ඔහු මිතුරන් සමඟ මලය දේශයට පලාගියහ.
කාවන්තිස්ස රජුගේ මරණයෙන් පසු, දුටුගැමුණු රජුට කන්ඩුල ඇතාද, වැන්දඹු බිසව වූ විහාරමහා දේවියද තම භාරයට ගෙන සිටි තම බාල සොහොයුරා වූ තිස්සගෙන් රාජ්ය බලය ආරක්ෂා කරගැනීමට අවශ්ය විය. දෙදෙනා අතර ‘කුලංගනිය පිත්ති’ නම් ස්ථානයේදී ඇතිවූ යුද්ධයෙන් දුටුගැමුණු රජු පරාජය විය. ඔහුගේ පිරිසෙන් දහස් ගණනක් වැනසුණි. දුටුගැමුණුට ‘මහගමට’ පලා යාමට සිදු විය. එහිදී ඔහු නැවත වරක් සේනා සංවිධානය කර තිස්සට එරෙහිව නගරය පෙනෙන තෙක් ස්ථානයේදී යුද්ධ කළේය. මෙම අවස්ථාවේදී ඔහු ජය ගත්තේය. තිස්ස පලා ගියේ භික්ෂුවකගේ මෘත දේහයක් ගෙන යන ආකාරයට උපක්රමයක් යොදාගෙනයි. මෙම සිද්ධියෙන් ටික කලකට පසුව විහාරමහා දේවියගේ සහ බෞද්ධ භික්ෂූන්ගේ මැදිහත් වීමෙන් දෙදෙනා මිතුරු වී පසුව තිස්ස කුමරු රජුගේ ප්රධාන සෙන්පතියෙකු බවට පත්විය.
රජරට මුදාගැනීමේ මෙහෙයුම
තමාගේ ආරක්ෂාව තහවුරු කර ගැනීමෙන් පසු දුටුගැමුණු රජු උතුර මුදාගැනීමට සැලසුම් කළේය. ඔහුගේ මෙම ව්යායමය හුදෙක් රජ සැප විඳීම සඳහා නොව, බුද්ධාගමේ චිරස්ථිතිය සඳහා බව මහාවංශයේ සඳහන් වේ. මෙම යුද්ධයට රජරට පමණක් නොව අර්ධ ස්වාධීන පාලන සංස්ථාවන් විශාල සංඛ්යාවක් ඇතුළත් විය. සංඝයා වහන්සේලා පිරිසක්ද ආශිර්වාදය පතා භාවනාව බලාපොරොත්තුවෙන් සර්වඥ ධාතු අඩංගු කොතයක්ද ගෙන යන ලදී.
ඔහුගේ පියා විසින් දිවයිනේ විවිධ පෙදෙස් වලින් කැඳවා පුහුණු කල දස මහා යෝධයින්ද මෙම යුද්ධ ව්යාපාරයට එක්වූහ. ඔවුන් නම්: සුරනිමල, මහාසෝන, ගෝඨයිම්බර, ථේරපුත්තාභය, භරණ, වේළුසුමන, ලභියවසභ, ඛංඡදේව, පුස්සදේව, සහ නන්දිමිත්ර වේ. මෙම යුද්ධ ව්යාපාරයේදී දුටුගැමුණු විසින් දෙමළ පාලකයින් බොහෝ සංඛ්යාවක් (මහාවංශය අනුව 32 ක් තරම්) පරාජය කරනු ලැබුහ.
විජිත නගරය හාර මසක් මුලුල්ලේ වට කිරීමෙන් පසු, ආරක්ෂාව සඳහා දෙමළ සේනාවෝ උණු දිය හා තාර දුටුගැමුණුගේ ඇතුන්පිට වත් කළහ. මෙම කාලයේදී ඔහු ගැමි ප්රධානියෙකුගේ දියණියක වූ රන් එතනා විවාහ කර ගත්තේය. මෙම ගැමි ප්රධානියා ඒ වන විට අනුරාධපුරයේ එළාරට තුටු පඬුරු යවමින් සිටි කෙනෙකි. රජුගේ උපායශීලි බවත් කණ්ඩුල ඇතාගේ නිර්භීත භාවයත් යුද්ධයේ ජයග්රහණයට ඉවහල් විය. යුද්ධය උච්චස්ථානයට පැමිණියේ අනුරාධපුරයේ නැගෙනහිර දොරටුවේදීය. එහිදී කණ්ඩුල ඇතු අරා සිටි දුටුගැමුණු, මහාපබ්බත නම් ඇතු අරා සිටි මහළු එළාර සමඟ සටන් කොට අවසානයේ හෙල්ලකින් ඇන එළාර ජීවිතක්ෂයට පත් කළේය. මෙම සටන ශ්රී ලංකා ඉතිහාසයේ වැදගත් සිදුවීම් වලින් එකකි.
අනුරාධපුරයේදී ලද දුටුගැමුණුගේ ජයග්රහණය පෙර නොවූ විරූ තත්ත්වයකට පත් වූයේ සම්පූර්ණයෙන් වාගේ ශ්රී ලංකාවේ පාලනය ඔහුට නතු වීම නිසයි. එසේ වුවත් එපමණකින් ඔහුගේ දුෂ්කර තත්වය නිම නොවිනි. ඔහු පරාජයට පත් කළ එළාර චෝළ අධිරාජ්යයෙන් පැමිණි රජ කෙනෙකු වුවත් ඔහු ඉතා යුක්තිගරුක ධාර්මික රජකු ලෙස ප්රසිද්ධියට පත්වී තිබිණි. දුටුගැමුණු වෙනත් අයට වඩා වෙනස් මඟක් ගෙන මියගිය එළාර රජුට පූජනීයත්වයක් දෙනු පිණිස එළාරගේ දේහය ආදාහනය කර සොහොන්ගෙයක් තනවා එම සොහොනට ගරු කළ යුතු බවට නියෝග පැනවීය. තවදුරටත් කියතොත් ඔහුගේ කීර්තිමත් ජයග්රහණය ගැන මෙනෙහි කරද්දී ඔහුට සතුටක් නොදැනුනේ ලක්ෂ ගණනක් ජීවිත විනාශ වූ හෙයිනි. මෙය සනාථ වන්නේ වංශ කථා වලට අනුව (68 සහ 69 අතර) ඔහු විසින් කරවන ලදැයි සැලකෙන ස්ථූප, විහාරාරාම, පූජනීය ස්ථාන ඇතුළු අප්රමාණ වූ ආගමික ගොඩනැගිලි ගැන කල්පනා කරන විටය.
පාලනය සහ ඉදිකිරීම්
දුටුගැමුණු රජතුමාගේ කාලයේ ඔහු විසින් කරවන ලද අප්රමාණ ගොඩනැගිලි ව්යාපෘති හැරුණු විට ඔහුගේ පුතා සහ ඔහු අතර තිබුණු භේදය ද සැලකිය යුතු කරුණක් විය. ඔහුගේ පුතා සාලිය නොහොත් සාලිරාජකුමාර අශෝකමාලාදේවී නොහොත් අශෝකමාලා නම් රොඩී කුල තරුණියක හා පෙමින් වෙළුණේය. මෙම තරුණිය සිංහල සමාජය විසින් පහත් යයි සලකන රොඩී කුලයේ තරුණියකි. සාලිය ඇයගෙන් වෙන්වීමට අකමැති වී සිහසුන ද ප්රතික්ෂේප කළේය. රජු සහ පුතා අතර ඉන් පසු සිදු වූ සමගියක් ගැන මහාවංශයේ සඳහන් නොවෙතත් ජන කථාවල කියැවෙන්නේ රජතුමාගේ ආශීර්වාදය දෙදෙනාට ලැබුණු බවයි.
ලක්දිව දුටුගැමුණු රජතුමාගේ රාජ්ය කාලය තුළ අරාබිය, පර්සියාව සහ සමහර බටහිර රටවල් සමග වෙළඳ සබඳතා ඉතා හොඳින් තිබුණු බව සඳහන් වේ. මෙයට රෝම රාජ්යය ද ඇතුළත් වූයේ යැයි කිව හැක.
තමන්ගේ රාජ්ය බලය හොඳින් තහවුරු කරගත් පසු දුටුගැමුණු රජතුමා විශාල ගොඩනැගිලි ඉදිකිරීම් ව්යාපෘති ආරම්භ කළේය. එයින් බොහොමයක් අද ද අනුරාධපුරයේ සුරැකිව තිබේ. දුටුගැමුණු රජුගේ ජීවිතයේ සෑම දෙයක්ම මෙන් සෑම ඉදිකිරීමකම ආරම්භය හා සම්බන්ධ ඓතිහාසික ප්රබන්ධයක් තිබේ. එයින් බොහොමයකින් පුරාණ සිංහල සමාජයේ තොරතුරු හා අභිලාෂයන් හෙළි වේ.
ප්රධාන ඉදිකිරීම්
-
මිරිසවැටිය චෛත්යය: මහාවංශයේ සඳහන් වන ප්රථම ගොඩනැගිලි අත්තිවාරම වන්නේ වර්තමාන මිරිසවැටිය ලෙසින් හැඳින්වෙන මරිචවට්ටි ස්තූපයේ පාදමයි. ඓතිහාසික පුරාවෘත්තයන්හි දැක්වෙන පරිදි දුටුගැමුණු රජු තම අන්තඃපුර බිසවුන් සමඟ දිය කෙළි සඳහා තිසා වැවට යාමට ප්රථම ඔහුගේ කුන්තය වැව් වෙරළේ සිටුවා ඇත. (මෙම කුන්තයේ සර්වඥධාතු අඩංගුව තිබුණා යයි කියැවේ) ආපසු මාළිගාවට යාමට සූදානම් වී කුන්තය ආපසු ගැනීමට තැත් කළ නමුත් රජුට හෝ එතැන සිටි පිරිසගෙන් කිසිවෙකුට එය ආපසු ගැනීමට නොහැකි විය. මෙය විශේෂ ලක්ෂණයක් ලෙස සලකා කුන්තය වසා ස්තූපයක් තැනීමට රජතුමා නියම කරන ලදී.
-
ලෝහ ප්රාසාදය (ලෝවාමහාපාය): දුටුගැමුණු රජතුමා ලෝහ ප්රාසාදය තැනීමට ද නියෝග කළේය. එය මහල් නමයකින් යුක්තව සංඝයා වහන්සේලා උදෙසා ඉදිකරන ලදී. තඹ තහඩු සහිත වහලකින් යුත් නිසා එයට ඒ නම ලැබිණ. භික්ෂුන් වහන්සේලා පිරිසක් එක් දෙව්ලොවකදී දුටු ප්රාසාදයක හැඩය ගෙන එය නිර්මාණය කරන ලදැයි කියවේ. එම භික්ෂූහු සැලසුම රතු ආසනික් වලින් ලිනන් රෙද්දක ඇඳ රජු වෙත එවා ඇත.
-
රුවන්වැලිසෑය (මහාථූපය, ස්වර්ණමාලී චෛත්යය): සමහර විට ඔහුගේ ඉතාම ප්රසිද්ධ නිර්මාණය රුවන්වැලිසෑය විය හැක. එය තනන ලද්දේ බුදුන්ගේ ද්රෝනයක් ධාතුන් වහන්සේලා නිදන් කිරීම පිණිසයි. එය තැනීම ආරම්භ කරන ලද්දේ වෙසක් මස පුර පසලොස්වක දිනකයි. කුඩු කරන ලද ගලක් අත්තිවාරම ලෙස යොදා ගැනුණි. ගල් නියම ස්ථානයට ඇතුළු කිරීමට ඇතුන්ගේ සහය ලබා ගැනුණි. මේ සඳහා යෙදූ ඇතුන්ගේ පාදවලට සම් ආවරණ යොදා තිබුණි. දුටුගැමුණු රජු තමාම ගොස් මෙම කාර්යයන් අධීක්ෂණය කළේය. ගොඩනැංවීම් කෙරෙන තැන්වල හිඳ ධාතු ගර්භය නිම කරන අයුරු සහ අසිරිමත් පෙළහර මැද ධාතුන් වහන්සේලා තැන්පත් කරන අයුරු ද බලා සිටි බව කියැවේ. ථූපයක් පිළිගැන්වීම පිළිබඳ විස්තර මහාවංශයේ 29 වෙනි පරිච්ඡේදයේ විස්තර කර ඇත. එහි සඳහන් වන අන්දමට ඉන්දියාවේ නොයෙක් ප්රදේශවලින් පැමිණි මහරහතන් වහන්සේලා ද ඉන්දු - ග්රීක භික්ෂූ නමක් වූ මහාධර්මරක්ෂිත හිමි යටතේ කොකේසස් හි ඇලෙක්සැන්ඩ්රියාවෙන් 30000 ක් වූ මහරහන්වහන්සේලා ඇතුළු ලක්ෂ ගණනින් ගිහි පැවිදි සැදැහැවත් පිරිස් පැමිණි බව මහාවංශයේ සඳහන් වේ.
තවත් සැලකිය යුතු කාර්යයන් අතරට (වර්තමාන බිහාරය) මුන්ඩේස්ශ්වරී හි ස්තූපයක් තැනීම ද සඳහන් වේ. රජතුමාගේ නිර්මාණයන් සඳහා දායකත්වය සැපයූ අය අතර දසමහා යෝධයන් ඉතා වැදගත් වේ.
උරුමය
අනුරාධපුරය අලංකාර මෙන්ම ඓතිහාසික වටිනාකමක් ඇති නගරයක් ලෙස දියුණු කිරීමට දුටුගැමුණු රජතුමාගෙන් සිදුවුණු මෙහෙය ඉතා වැදගත්ය. මෙතුමා ඉදිකල පළවෙනි නිර්මාණය වන මිරිසවැටිය ඉතා වැදගත්ය. ලෝවාමහාපාය නම් වූ භික්ෂූන් වහන්සේලා උදෙසා ඉදිවුණු ලැගුම්ගෙය ද මෙතුමාගේ වැදගත් නිර්මාණයකි. තවද මෙතුමා ඉදිකළ රුවන්වැලිසෑය අග්රගන්ය නිර්මාණයකි. අනුරාධපුර නගරයේ පිහිටි පූජනීය දාගැබකි, රුවන්වැලිසෑය දාගැබ. ජනතා වන්දනා මානයට ලක්වන මෙම පූජනීය ස්ථූප, ගෘහ නිර්මාණ සහ ඉදිකිරීම් කර්මාන්තය අතින් පළමු ස්ථානයට පත්ව ඇත. දුටුගැමුණු රජතුමා නිර්මාණය කළ මෙම අනර්ඝ දාගැබ මහාථූප, ස්වර්ණමාලි දාගැබ සහ රත්නමාලි මහ දාගැබ යන නම් වලින් ද හැඳින්වේ.